Ηθικής εγκώμιο….

Η Αθήνα και η Ελλάδα ολόκληρη παραδόθηκε στις φλόγες….

Τι το ξεχωριστό είχε αυτός ο θάνατος; Χιλιάδες παιδιά κάθε λεπτό σκοτώνονται σ’ ολόκληρο τον κόσμο, και αντίδραση καμιά. Και ξαφνικά, μια σφαίρα βρίσκει ένα παιδί, και μια χώρα ολόκληρη βρίσκεται στο κατώφλι της αναρχίας…

Η κατάθεση του δράστη είναι εκπληκτική… Ούτε λίγο ούτε πολύ ισχυρίζεται ότι το «βουτυρόπαιδο» των βορίων προαστίων ήρθε στην παρακμιακή συνοικία για να το παίξει νταής μπροστά στους λιγότερο ευνοημένους αυτού του κόσμου. Και γι’ αυτό έπρεπε να πάρει ένα μάθημα.. Μία και καλή. Μπαμ και κάτω, που λέμε.

Η λογική τετράγωνη και, τουλάχιστον για τον δράστη, απολύτως ηθική . Θυμίζει άλλες ιστορικά καταγεγραμμένες πράξεις «άμεπτης ηθικής», όπως το κάψιμο στην πυρά οποιουδήποτε είχε συμπεριφορά που ξεχώριζε από το συνηθισμένο, ο λιθοβολισμός της «άπιστης» συζύγου , ο εξαναγκασμένος εκχριστιανισμός των «βαρβάρων» από τους σταυροφόρους ή το ίδιο το σταύρωμα του Χριστού, αν το θεωρήσουμε ιστορικό γεγονός.

Τα επεισόδια που ακολούθησαν, κατά την άποψη αυτών που τα προκάλεσαν, είχαν επίσης άμεπτο ηθικό υπόβαθρο: για ένα κράτος που καταρρέει, το να κάψεις τα απομεινάρια του συθέμελα, ώστε να αναγεννηθεί από τις στάχτες του, εμφανίζεται να είναι η μοναδική σανίδα σωτηρίας.

Η ακρογωνιαία λίθος όλων αυτών είναι ένας όρος , που γεννήθηκε στα πρώτα φιλοσοφικά σκιρτήματα του πολιτισμού, και έχει διαγράψει μια εξαιρετικά πλούσια, σε διαμάχες και επαναπροσδιορισμούς, ιστορική πορεία. Ο μπαμπάς του όρου, Αριστοτέλης, θέλησε να βαφτίσει έτσι το σύνολο των κανόνων και αρχών που βρίσκονται κάπου μεταξύ της ψυχολογίας και της πολιτικής, και θεωρούνται θεμελιώδεις για την «ευδαιμονία» και το «εύ ζην» του ανθρώπου. Η πιο μοντέρνα εκδοχή διατείνεται πως «η ηθική αποτελεί ένα ολοκληρωμένο σύστημα ιδεών για την κοινωνική ζωή, που εμπεριέχει μια ορισμένη αντίληψη για την ουσία της κοινωνίας, της ιστορίας, του ανθρώπου και της ύπαρξής του.» (1)

Κατά συνέπεια, η πολιτική της διακυβέρνησης ενός τόπου, από την μία πρέπει να σέβεται την ηθική που υπαγορεύει η ιστορία του τόπου, από την άλλη να εισάγει νέους ηθικούς κανόνες που εκφράζουν τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις της εκάστοτε πολιτικής παράταξης, και, συνταιριάζοντας όλα αυτά, να προάγει την γενικότερη «ευδαιμονία» των υπό διακυβέρνηση ανθρώπων.

Η φιλοσοφία του φιλελευθερισμού, εξ ορισμού, επικεντρώνεται σε σύνολο αξιών που προσπαθούν να διασφαλίσουν μεγαλύτερη ελευθερία. Παρ’ ότι αυτό ακούγεται πάρα πολύ δελεαστικό, κατά περίεργο τρόπο, είναι αρκετοί αυτοί που υποστηρίζουν πως η επιδίωξη αυτή της μεγαλύτερης ελευθερίας, επικεντρώνεται στα ατομικά δικαιώματα σε τέτοιο βαθμό, που παραγνωρίζει την ιδιότητα του ανθρώπου ως κοινοτικής οντότητας. Πως μπορεί αυτό να εκφράζεται στην πολιτική ζωή;

Μπορώ να σκεφτώ μερικά επίκαιρα παραδείγματα:

Πολιτική και θρησκευτική ηγεσία που λειτουργεί με βάση το ατομικό καλό των λειτουργών του.

Πολιτική ηγεσία που παινεύεται για την αύξηση των κρατικών εσόδων από φόρους, την στιγμή που το μεγάλο πλήθος αγκομαχάει κάτω από την επιβαλλόμενη φορολογία.

Πολιτική ηγεσία που αναγγέλλει αυξήσεις σε αγαθά πρώτης ανάγκης, την στιγμή που το μεγάλο πλήθος σφίγγει τα δόντια για να διατηρήσει την αξιοπρέπεια που το πορτοφόλι του δεν του επιτρέπει.

Κατά συνέπεια, η πορεία της πολιτικής διακυβέρνησης αυτής της χώρας θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως συστηματικό ξεφλούδισμα των ιστορικά και πολιτιστικά κερδισμένων ηθικών αξιών, με τελική κατάληξη την ολοκληρωτική απογύμνωση ενός έθνους. Ουσιαστικά, τα επεισόδια των τελευταίων ημερών είναι η παύλα μετά την τελεία, μιας μακράς περιόδου διάβρωσης του συνόλου των ηθικών αρχών της ελληνικής κοινωνίας.

Ίσως, τελικά, πάνω στο άψυχο κορμί του 15χρονου αγοριού θρηνήσαμε κάτι πολύ περισσότερο από ένα παιδί. Κάτι που φαίνεται να είναι ανεπίστρεπτα πια χαμένο. Θρηνήσαμε την χαμένη μας ηθική ταυτότητα…

Ας ελπίσουμε ότι το πνεύμα των Χριστουγέννων, ή ότι αυτό αντιπροσωπεύει, ζεστάνει το «καλό» που είναι βαθειά κρυμμένο μέσα μας, και θυμηθούμε τον «μπαμπά» Αριστοτέλη, που είχε την (αφελή) πεποίθηση πως ένας καλός τρόπος να αντιμετωπίσει κανείς τις «ψυχολογικές αδυναμίες της ανθρώπινης φύσης»- μη εγκράτεια, πλεονεξία, κακία – είναι… αποκτώντας καλές συνήθειες!

(1) «Φιλοσοφικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό», Εκδ. Καπόπουλος, 1985

Το βλέμμα μέσα από τον καθρέπτη

Είναι αυτό το αίσθημα, σαν να σου ξύνουν πέντε γάτες ταυτόχρονα την ψυχή σου με τα νύχια τους, που από τη μία ποθείς όσο τίποτα άλλο να το διώξεις και από την άλλη δεν σε εγκαταλείπει που να χτυπιέσαι κάτω… Εκείνες τις στιγμές νιώθεις σαν να βρίσκεσαι σε μια γυάλα, απ’ όπου μπορείς να δεις τον κόσμο απ’ έξω να διασκεδάζει, να ακούσεις τους ήχους του να φτάνουν υπόκωφοι στ’ αυτιά σου, όμως εσύ είσαι πολύ μακριά για να μπορούν να σε αγγίξουν.

Όσο περνάει ο καιρός βυθίζεσαι λίγο περισσότερο στη γυάλα σου, οι ήχοι σχεδόν δεν ακούγονται και οι εικόνες του κόσμου που διασκεδάζει γίνονται θαμπές μουντζούρες σε γκρίζο φόντο. Οι δημόσιες εμφανίσεις παύουν να είναι πηγή ευχαρίστησης, αλλά γίνονται μάλλον αγγαρείες τις οποίες θα πρέπει να τις υποστείς για να γλυτώσεις μεγαλύτερες ενοχλήσεις…

Δεν ξέρω τι είναι αυτό που ξεκινάει αυτόν το φαύλο κύκλο της αποκοινωνικοποίησης. Ούτε ξέρω που μπορεί να καταλήξει, αν κάποιος ή κάτι δεν σε ταρακουνήσει δυνατά ώστε να λυθούν τα μάγια και η γυάλα να γίνει χίλια θρύψαλα, αφήνοντας σε έκθαμβο να παρατηρείς τον πολύχρωμο κόσμο γύρω σου.

«Φαντάσου την αιώνια κλεψύδρα της ύπαρξης να γυρνάει ξανά και ξανά και να ζεις την ζωή σου από την αρχή αμέτρητες φορές» είχε πει ο Νίτσε στο βιβλίο του Γιάλομ. «Αν η σκέψη αυτή σε τρομάζει, τότε ζήσε τη ζωή σου με τέτοιον τρόπο ώστε να φτάσεις να την αγαπήσεις.[…] Η κάθε στιγμή υπάρχει για πάντα, γι’ αυτό και η τούτη ζωή είναι αθάνατη εξίσου με τις στιγμές που την αποτελούν. »
Amore fati-αγάπησε τη μοίρα σου, ή άλλαξε την…

Δεν ωφελεί να είσαι απλά παρατηρητής, γιατί τότε θα έχεις φτάσει στο νεκροκρέβατο με την πικρή γεύση του ανεκπλήρωτου στα χείλη, που είναι χειρότερο και από την νεκρική ακαμψία. Πιστεύω ότι η αγγλική λέξη struggle περιγράφει αυτό που οφείλει κανείς να κάνει: να μπει στο χωράφι με τα αγκάθια και να το διασχίσει για να φτάσει απέναντι, ακόμα και αν αυτό του κοστίζει κάποια κομμάτια σάρκας. Η σάρκα αναπλάθεται, η σαπίλα όμως είναι ύπουλο πράγμα. Στην αρχή δεν την προσέχεις, όταν όμως την ανακαλύψεις το μόνο που μπορείς να κάνεις είναι να προσφέρεις ένα ανώδυνο τέλος.

Τίποτα δεν είναι απόλυτα αληθινό ή απόλυτα σωστό. Το να αποδεχτείς όμως το αληθινό και το σωστό του άλλου ως μοναδικό και απόλυτο, είναι χειρότερο από το να μην έχεις κανένα. Το άσπρο είναι άσπρο, μόνο αν δεν έχεις ένα πρίσμα για να δεις τα χρώματα που το συνθέτουν.
Όχι, το βλέμμα μέσα από τον καθρέπτη δεν μπορεί να είναι διαφορετικό από το πρόσωπο που βρίσκεται μπροστά του, γιατί τότε η πραγματικότητα γίνεται αυλή των θαυμάτων και το ψυχιατρικό ίδρυμα, ο μόνιμος τόπος κατοικίας σου…

Pavlov-DNA: 1-1

Για κάποια χρονική περίοδο της ζωής μου σύχναζα σε ένα καφενεδάκι, μιας μικρής πλατείας του Παγκρατίου. Ένα βράδυ καλοκαιριού ήρθε στο καφενεδάκι ένα κοριτσάκι που πουλούσε χαρτομάντιλα. Το όλο της παρουσιαστικό, ο τρόπος που σε προσέγγιζε, θύμιζε το κοριτσάκι με τα σπίρτα, ή τουλάχιστον όπως θα έπρεπε να είναι, κατά τους αδερφούς Γρήν: διάφανο δέρμα στα μάγουλα, φωνούλα που ίσα που ακουγόταν , με τη θλίψη στα μάτια έτοιμη από στιγμή σε στιγμή να ξεσπάσει σε ρυάκια δακρύων, και με μια διάχυτη προσμονή πως κάποιος θα βρεθεί να της απλώσει ένα χέρι βοήθειας. Δεν θα ήταν πάνω από δέκα χρονών. Κάποιος από τους θαμώνες, ενοχλημένος από την παρουσία της, της μίλησε άσχημα. Τα ρυάκια των δακρύων ξεχύθηκαν με τη μία και το κοριτσάκι χαμήλωσε το κεφάλι και το έβαλε στα πόδια.

Έκανε αρκετό καιρό να ξαναεμφανιστεί. Ίσως και μήνες. Όταν όμως ξαναεμφανίστηκε, δεν είχε καμία σχέση με το αθώο κοριτσάκι του παραμυθιού. Το βλέμμα δεν είχε ίχνος θλίψης, ήταν σκληρό και θρασύ και η φωνούλα, ενοχλητικά έντονη και απαιτητική. Σε μια όχι ιδιαίτερα ευγενική απάντηση κάποιου πελάτη του καφέ, η αντίδρασή της ήταν εξίσου αυθάδης, με λεξιλόγιο που σε άφηνε με ανοιχτό το στόμα. Η μεταστροφή ήταν τόσο έντονη που προκαλούσε σοκ.

Όταν πρωτοδιατυπώθηκε η έννοια του γονιδίου, έγινε ο αποδιοπομπαίος τράγος για όλα τα κακώς κείμενα της δομής και οργάνωσης της ανθρώπινης κοινωνίας. «Δεν φταίμε εμείς. Είναι η φύση η κακιά που τα φταίει .» Από τους πρώτους αμφισβητίες, ο Ivan Pavlov, υποστήριξε την θεωρία ότι δεν είναι όλα τα πρότυπα των κοινότυπων αντιδράσεων ένστικτα με αποκλειστικά γενετική καταβολή. Αρκετά από αυτά είναι «εξαρτημένα αντανακλαστικά», που τα μάθαμε κάποια στιγμή της ζωής μας και συνεχίσαμε να τα διατηρούμε, χωρίς να αναρωτιόμαστε το «γιατί».

Ένα δημοφιλές σχετικό «πείραμα» (με άγνωστο, ως τόσο ερευνητή και εργαστήριο διεκπεραίωσης) είναι αυτό που αναφέρεται σε 5 (άλλοτε σε 8) πιθήκους, κλεισμένους σ’ ένα κλουβί, που προσπαθούν να φτάσουν μια αρμαθιά μπανάνες. Ανεξάρτητα από την πραγματική (ή μη) υπόστασή του, το πείραμα αποτελεί μια εύγλωττη περιγραφή για το πώς λειτουργούν τα πράγματα στις «καλά οργανωμένες» κοινωνίες. (Για λεπτομέρειες στην παράπλευρη παρουσίαση)

Όταν έγινε η αποκωδικοποίηση του ανθρώπινου DNA, οι επιστήμονες βρέθηκαν προ εκπλήξεως. Με βάση την ποικιλομορφία των φαινοτύπων, περιμένανε να ανακαλύψουν κάτι κοντά στο 100.000 γονίδια. Ο αριθμός όμως δεν ξεπέρασε το 30.000. Το δε ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι το ότι αρκετά από τα γονίδια ήταν κοινά σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς, και το ποσοστό των κοινών γονιδίων αύξανε, όσο οι οργανισμοί βρίσκονταν πιο κοντά μεταξύ τους, στην εξελικτική αλυσίδα.

Το 1933 ο W. Kelloggs τάραξε τις συμβατικές κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής του, κάνοντας ένα πρωτότυπο πείραμα: «υιοθέτησε» ένα βρεφικής ηλικίας χιμπατζή και για 9 μήνες το μεγάλωνε μαζί με τον βρεφικής ηλικίας γιό του. Σκοπός του ήταν, όπως δήλωσε, να μελετήσει τις «ανθρώπινες καταβολές» του χιμπατζή. Τα αποτελέσματα όμως έδειξαν πολύ περισσότερα από αυτό.

Ο Gua, ο χιμπατζής, έμαθε να παίζει με τον Donald, ενστερνίστηκε τις συνήθειές του και ακολούθησε από κοντά την αντιληπτική εξέλιξη του παιδιού. Η ψαλίδα άνοιξε μόνο όταν ήρθε η ώρα να αρθρώσουν λέξεις, κάτι που ο Gua τελικά δεν κατάφερε ποτέ. Και αυτό είναι, απ’ ότι φαίνεται, το μεγάλο πλεονέκτημα του Homo sapiens έναντι των υπολοίπων θηλαστικών. Βέβαια, το αν τελικά μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε το πλεονέκτημα αυτό, εξαρτάται από το αν στα πρώτα χρόνια της ζωής μας βρεθούμε σε περιβάλλον ανθρώπων, και όχι σε αγέλη ζώων. Το γενικότερο συμπέρασμα που διατυπώθηκε στο τέλος του πειράματος ήταν ότι το ψυχολογικό περιβάλλον, τους πρώτους μήνες μετά την γένεση, είναι καθοριστικής σημασίας για την νοητική και αντιληπτική ανάπτυξη των πρωτευόντων και των ανώτερων θηλαστικών, και ως εκ τούτου και του ανθρώπου.

Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως αυτό που κουβαλάμε από την μαμά μας και τον μπαμπά μας δεν μετράει. Ούτε ότι μπορούμε να κάνουμε τούμπα την φύση μας. Ο Gua δεν πρόκειται ποτέ να μάθει να μιλάει, όση προσπάθεια και αν καταβάλουμε. Όμως παρά τις επίμονες έρευνες, κανένας ερευνητής δεν κατάφερε να αποδώσει σε κάποιο(-α) γονίδιο(-α) την αποκλειστική ευθύνη της εγκληματικής συμπεριφοράς. Και παρ’ ότι η διανοητική καθυστέρηση σχετίζεται με ορισμένες κληρονομικές ασθένειες, κανένας δεν τόλμησε να αποφανθεί ότι βρήκε το γονίδιο της ευφυΐας.

Αυτό όμως είναι και το ευτύχημα. Όσο πιο πολύπλοκη είναι η σχέση μεταξύ γονιδίων και περιβάλλοντος τόσο μεγαλύτερη η πιθανότητα να γίνει ένα τυχαίο σφάλμα. Ή και πολλά σφάλματα, για να μας δώσει την μονάδα που θα ξεχωρίσει. Ο Άλντους Χάξλεϋ στο βιβλίο του « Ο θαυμαστός καινούριος κόσμος» περιγράφει μια κοινωνία τέλειας αρμονίας, όπου τα πάντα ελέγχονται και καθορίζονται με βάση τις ανάγκες του συνόλου. Μια τέτοια κοινωνία στερείται ορισμένων βασικών ιδιοτήτων: της ιδιότητας της ελεύθερης επιλογής, της ποικιλομορφίας των ιδεών, και τελικά, της εξελικτικής ικανότητας. Παραμένει στάσιμη, και όπως τα στάσιμα νερά, καταδικασμένη να πνιγεί στην μπόχα της αποσύνθεσης.

Το κοριτσάκι με τα χαρτομάντιλα είναι ένα παράδειγμα αδύνατου κρίκου της «οργανωμένης» κοινωνίας μας. Η μεταστροφή στη συμπεριφορά, σου σπαράζει την καρδιά και σοκάρει. Όμως δεν παύει να είναι μια υγιής αντίδραση σε ένα σαθρό περιβάλλον. Σημαίνει ότι υπάρχει ακόμα κάτι ζωντανό μέσα της. Κάτι που όταν βρει γόνιμο έδαφος μπορεί δειλά -δειλά να απλώσει ρίζες και να δώσει ένα γερό δέντρο.

Η φύση έχει φροντίσει να μας δώσει ένα πολύτιμο αγαθό: την προσαρμοστικότητα. Αυτό που μας μένει, είναι να φροντίσουμε να προσφέρουμε το κατάλληλο περιβάλλον, ώστε η προσαρμογή να είναι ελπιδοφόρα.

Εσείς έχετε ISO ; (UPDATED)

Η επιστροφή εντός των τειχών δεν είναι ποτέ εύκολη. Έχοντας μοιράσει κοντά δύο μήνες μεταξύ των δύο άκρων της Ελλάδας , έπρεπε να ξαναανακαλύψω το ...κέντρο! Και το ανακάλυψα με το παραπάνω...

Ο κόσμος μουδιασμένος από την επίδραση των διακοπών, εκδηλώνει την δυσαρέσκειά του για την επιστροφή με αυξημένη γκρίνια και νωχελικότητα, οι δημόσιες υπηρεσίες είναι σε αποδιοργάνωση, και η κίνηση στους δρόμους αυξημένη, με το ποσοστό των αφηρημένων οδηγών να χτυπάει κόκκινο. Και σαν να μην έφτανε αυτό, να σου και η απεργία των τελωνειακών, και δωσ’ του οι ουρές στα βενζινάδικα! Η εικόνα άρχισε να θυμίζει σκηνικό ταινίας όπου αναμένεται επερχόμενη καταστροφή. Ευτυχώς η καταστροφή δεν ήρθε και η τεράστια ρόδα της καθημερινής ρουτινιάρικης αθηναϊκής ζωής, τρίζοντας και αγκομαχώντας άρχισε να μπαίνει στην αέναη περιστροφική της πορεία.

Πριν όμως μπεις στη ρόδα σαν καλό χαμστεράκι, έχεις την πολυτέλεια μερικών στιγμών διαύγειας όπου αισθάνεσαι ως εξ αποστάσεως παρατηρητής. Σε μια από αυτές τις στιγμές αναρωτήθηκα τι να σημαίνει άραγε η έννοια που έχει γίνει ψωμοτύρι στα προγράμματα της κοινωνικής πολιτικής των κομμάτων, και που τιτλοφορείται ως «ποιότητα ζωής».

Οι «ειδικοί» λοιπόν, λένε πως με τον εν λόγο όρο εννοούμε την ύπαρξη, των συνθηκών εκείνων που εξασφαλίζουν την ευτυχία σε μια δεδομένη κοινωνία ή περιοχή. Συμπεριλαμβανομένου και της δυνατότητας πρόσβασης στις συνθήκες αυτές. Επειδή όμως η έννοια «ευτυχία» είναι επίσης αμφιβόλου ορισμού, γίνονται πιο συγκεκριμένοι, τονίζοντας την αναγκαιότητα της ύπαρξης «αντικειμενικών» και «υποκειμενικών» δεικτών... ευτυχίας. Μάλιστα λένε πως «έγκυροι δείκτες είναι η υγεία, το φυσικό περιβάλλον, η ποιότητα του χώρου στέγασης και άλλες υλικές προϋποθέσεις». Και η ύπαρξη των κατάλληλων δεικτών είναι απολύτως απαραίτητα για να διατηρήσουμε «σώας τας φρένας» μας και να μην εκδηλώσουμε προβλήματα ψυχικής υγείας. (1). Η αναφορά σε δείκτες μου έφερε στο μυαλό άλλο τερτίπι της βιομηχανοποιημένης κοινωνίας μας, το ΙSO.

Για να μπορέσουν να είναι ανταγωνιστικά τα όποια νέα προϊόντα εισέρχονται στην αγορά, θα πρέπει να τηρούν κάποιες προδιαγραφές που είναι αυστηρά καθορισμένες. Να είναι δηλαδή σύμφωνα με το αντίστοιχο, για το προϊόν τους, ISO standard. Για του αμύητους σαν και ‘μένα, ISO προέρχεται από το Ελληνικό «ίσο» (πάλι γράψαμε ως Έλληνες!) και είναι συμβατικά ακρωνύμια για το International Organization of Standardardization. Από την άλλη, σε άρθρο που είχε δημοσιευτεί το 2005 στο περιοδικό ECONOMIST αναφέρονται εννέα στατιστικά μεγέθη που καθορίζουν τον «δείκτη ποιότητας ζωής» (quality-of-life index). Κάποια από αυτά είναι η συχνότητα ....προσέλευσης στην εκκλησία, η πολιτική σταθερότητα και ασφάλεια, οι κλιματολογικές συνθήκες αλλά και η ισότητα μεταξύ των φύλων. Δεν είμαι η ειδική να κρίνω την αξιοπιστία του δείκτη και την καθολικότητα της ισχύς του ανά τα έθνη, αλλά αν δεχτούμε ότι ισχύει, αναρωτιέμαι κατά πόσο δεν είμαστε και εμείς ένα προϊόν του σύγχρονου κοινωνικο-οικονομικού συστήματος και ο εν λόγο δείκτης δεν αποτελεί κάποιο είδος ISO ζωής...

Προεκτείνοντας τον ISO ζωής η Unesco ανέπτυξε και το ΙSO της ανθρώπινης ανάπτυξης (HDI=human development index), όπου εντύπωση προκαλεί το γεγονός ότι η ΕΛΛΑΔΑ βρίσκεται στη 24 θέση, μόλις δύο θέσεις πιο κάτω από την Γερμανία και σε απόσταση αναπνοής από την Σιγκαπούρη και την Δημοκρατία της Κορέας. Όσο δε αφορά το ISO ζωής, τρώμε την Αγγλία για λάχανο! Υποθέτω ότι φταίει ο ήλιος που μας φτιάχνει την διάθεση και η ...δημοφιλής κυριακάτικη λειτουργία, και ξεχνάμε την χαμηλή αγοραστική δύναμη και την έλλειψη της πολιτικής σταθερότητας!

Νομίζω τελικά ότι θα πρέπει να είμαστε ευτυχείς ως Έλληνες, καθώς περιμένουμε ότι θα ζήσουμε τουλάχιστον μέχρι τα 78.9 μας χρόνια, ενώ υπάρχουν κάποιοι στη Ζάμπια που νιώθουν γέροι στα 40.5, και το ακαθάριστο οικογενειακό μας εισόδημα είναι μόλις 2.000 δολάρια μικρότερο από αυτό των Αραβικών Εμιράτων, που φτάνει τα 25.000 δολάρια, ακριβώς όσα χρειάζονται για να περάσεις μια νύχτα σε σουίτα του ξενοδοχείου ATLANTIS του Dubai. Να υποθέσουμε ότι οι κακόμοιροι Άραβες δουλεύουν ένα χρόνο για να απολαύσουν μια νύχτα στο Atlantis ;

(UPDATE) Διαβάζοντας τα σχόλια που μου άφησαν οι φίλτατες Λιακάδα και Γλαύκη, και χωνεύοντας κάποιες συζητήσεις με φίλους καταλήγω σε δύο συμπεράσματα:

1) το ISO standard δεν εγγυάται βέλτιστη ποιότητα προϊόντων. Δίνει όμως ένα φιλικό «χτύπημα στην πλάτη» σε προϊόντα που το διαθέτουν, και που τυχαίνει να είναι συνήθως αυτά που παράγονται σε μεγάλους αριθμούς (από αντίστοιχα μεγάλες εταιρίες).

2) Το ISO standard της ζωής ενσωματώνει στατιστικά μεγέθη που ευνοούν την διατήρηση της δεδομένης κοινωνικής δομής και ισορροπίας των πραγμάτων. Κατά συνέπεια είναι ένα χρήσιμο εργαλείο στις πολιτικές παρατάξεις που στοχεύουν στην διατήρηση αυτής της δομής ή ισορροπίας, καμία σχέση δεν έχει όμως με την ποιότητα ζωής που βιώνει ο μέσος πολίτης αυτής της δεδομένης κοινωνίας. Ή με άλλα λόγια: οι στατιστικές μπορεί να λένε ότι είμαστε από τους προνομιούχους του κόσμου ετούτου, και εμείς να νιώθουμε ότι ζούμε σ’ ένα κακό όνειρο που κάποια στιγμή θα τελειώσει, για να ξυπνήσουμε και να δούμε το χαμόγελο του ήλιου ακριβώς από πάνω μας. Μόνο που αυτό το κακό όνειρο δεν λέει να τελειώσει!!!

(1) Οικονόμου Μ, Κοκκώση Μ, Τριανταφύλλου Ε, Χριστοδούλου Γ (2001) Ποιότητα ζωής και ψυχική υγεία. Εννοιολογικές προσεγγίσεις, κλινικές εφαρμογές και αξιολόγηση. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής 18(3): 239-253.

Ακολουθώντας τα χνάρια των ήχων.

Φαντάζομαι όλα ξεκίνησαν όταν οι πρώτοι ήχοι ενός πιάνου, που ενοχλείται από το αδέξιο παίξιμο ενός αρχάριου, ενόχλησαν με τη σειρά τους τα αυτιά μου, σε μια ηλικία που δεν μπορούσα ακόμα να εκφράσω την δυσαρέσκειά μου παρά μόνο με το κλάμα. Ένα-δυο χρόνια αργότερα ακολούθησαν κάποιες ιστορικές οικογενειακές ηχογραφήσεις, με βάση τις οποίες μάλλον δεν θα μπορούσα να χαρακτηριστώ ως το παιδί θαύμα, καθώς το παιδικό τραγουδάκι : μι-ντο, μι- ντο, φα-μι-ρε, σολ-σολ-λα-σι-ντο-ντο-ντο, απαιτούσε συλλογικές προσπάθειες για να ακουστεί από τα δάκτυλά μου. Έτσι έμαθα τη λέξη «μουσική».
Δεν με απασχόλησε για πολύ καιρό τι μπορεί να σημαίνει. Έλεγα απλά «αυτό μ’ αρέσει» ή «αυτό δεν μ’ αρέσει», στα ερεθίσματα που έφταναν στα ακουστικά κέντρα του εγκεφάλου μου. Κάποια στιγμή μάλιστα δοκίμασα να αναπαράγω τους ήχους που μου άρεσαν, είτε με την φωνή, είτε αργότερα, με το αγαπημένο μου έγχορδο.
Κατά περίεργο τρόπο, η συμβατική μουσική εκπαίδευση δεν με συγκινούσε. Παρ’ ότι έμαθα τελικά τις βασικές αρχές της αρμονίας και όλη την σχετική θεωρία των διαστημάτων, το έκανα περισσότερο σαν αναγκαίο κακό παρά αναγνωρίζοντας την χρησιμότητά τους. Οι ερωτήσεις : «γιατί να το κάνω;» και «τι χρησιμότητα μπορεί να έχουν» συναντούσε το κενό ή την εξίσου συμβατική απάντηση πως είναι απαραίτητα για να καταλάβει κανείς την μουσική (ή απλά να καταλήξει να πάρει το πτυχίο). Απαντήσεις που μου θύμιζαν τις περιπτώσεις καθηγητών, που ζητάγαν να μάθεις τις ταυτότητες της άλγεβρας (τυποποιημένες λύσεις σύνθετων αλγεβρικών παραστάσεων) χωρίς να σου έχουν δείξει ποτέ την απόδειξη, αφήνοντας να πλανάται μια αόριστη αντίληψη πως πρόκειται για κάποιο «μαγικό κόλπο».
Στην περίπτωση βέβαια της μουσικής υπάρχει όντος κάτι μαγικό, όχι όμως ως προς τη γένεση του ακουστικού ερεθίσματος που χαρακτηρίζεται με τον όρο «μουσική», αλλά μάλλον ως προς το αποτέλεσμα που επιφέρει. Πιθανόν να ήταν αυτό που έκανε τον Πυθαγόρα να φαντάζεται στα βασικά διαστήματα τη θεϊκή παρέμβαση, που τα ήθελε να αντιστοιχούν με αποστάσεις των πλανητών του ηλιακού μας συστήματος μεταξύ τους.
Η «αρμονία των σφαιρών», όπως ονόμασε την θεωρία του, ήταν η μουσική που παρήγαγαν οι πλανήτες με την κίνησή τους, αλλά οι άνθρωποι αδυνατούσαν να την ακούσουν γιατί είτε ήταν τόσο δυνατή που θα τους κούφαινε , είτε απλά, επειδή την άκουγαν από την γένεση τους, δεν την πρόσεχαν. Περίεργο, που μετά από δυόμισι χιλιάδες χρόνια βρέθηκε πως κάποια αστέρια όντως μπορούν να τραγουδούν , όχι όμως με την κίνησή τους, αλλά λίγο πριν το θάνατό τους, κάτι σαν κύκνειο άσμα...
Τώρα ξέρουμε πως ο ήχος δεν είναι μαγικό κόλπο. Είναι απλά ένα κύμα. Αγνή μεταφορά ενέργειας δηλαδή. Χωρίς την παραμικρή μετατόπιση ούτε ενός μορίου ύλης. Η μουσική είναι φυσική! (Κάτι που έκανε τον Αϊνστάιν να λέει πως αν δεν γινόταν φυσικός, θα κατέληγε μουσικός...) Κάθε μουσικό όργανο δεν είναι τίποτα άλλο από κατασκευή, που προορίζεται να μετατρέψει την ενέργεια, την οποία συνεισφέρει ο μουσικός, σε κατάλληλα κύματα, τα οποία καλείται ο κάθε ακροατής να τα αφουγκραστεί, και σαν καλός σερφίστας να απογειωθεί, ακολουθώντας τις θάλασσες τις φαντασίας του.
Η «αρμονία των σφαιρών» έγινε η «αρμονία των αριθμών»: μια σειρά ήχων είναι αρμονικοί μεταξύ τους όταν οι συχνότητες των κυμάτων τους συνδέονται με συγκεκριμένες αναλογίες. Και τώρα τίθεται το ερώτημα: είναι το αυγό που κάνει την κότα ή η κότα το αυγό; Είναι οι αναλογίες που καθορίζουν τις αρμονίες ή είναι το όργανο-υποδοχέας που καθορίζει το αρμονικό και το μη αρμονικό; Ο υποδοχέας, βέβαια, δεν είναι άλλο από το ακουστικό μας νεύρο, που τελικά καταλήγει σ’ αυτό που θεωρητικά πρέπει να γεμίζει το εσωτερικό της κρανιακής μας κοιλότητας.
Οι τελευταίες εξελίξεις στην ψυχολογία της μουσικής δείχνουν πως οι αναλογίες των συχνοτήτων, που χαρακτηρίζουν τους αρμονικούς ήχους, και μόνο αυτές, είναι ικανές να διεγείρουν τα μουσικά κέντρα του εγκεφάλου με τέτοιο τρόπο, ώστε να δημιουργήσουν το αίσθημα της ευφορίας, ανάλογο με αυτό που νιώθουμε με το φαγητό ή το σεξ, ή κατά την επήρεια παραισθησιογόνων ουσιών (1). Βρέθηκαν και κάποιοι που σύνδεσαν το ερέθισμα της μουσικής με την μεταβολή του επιπέδου βασικών ορμονών, που επηρεάζουν την γενικότερη συμπεριφορά των ανθρώπων, όπως είναι η τεστοστερόνη (2). Η «πολυτέλεια» της μουσικής μετατρέπεται ξαφνικά σε αναγκαιότητα, αν όχι σε ένστικτο...
Νομίζω πως επιτέλους μπορώ να αποδώσω έναν ορισμό στη λέξη «μουσική». Είναι μια διαρκώς παλλόμενη ενέργεια, που συντονίζεται με την ενέργεια του δικού μας οργανισμού, για να μας εξιτάρει, να μας γαληνεύσει, και τελικά να μας προσφέρει διόδους φυγής. Ο Albert Schweitzer-φυσικός , μουσικός και φιλάνθρωπος- συνήθιζε να λέει «Υπάρχουν δύο μέσα , για τους φυγάδες από την μιζέρια της ζωής: η μουσική και οι γάτες.» Προσωπικά έχω κάνει κατάχρηση και στους δύο!
Η σχέση μου με το αγαπημένο μου έγχορδο παραμένει εντελώς προσωπική και αυστηρά ακατάλληλη για τα αυτιά του ευρύτερου κοινού. Όμως αυτό δεν αλλοιώνει σε τίποτα την χρηστική του αξία ως προς εμένα. Δεν χρειάζεται να είναι μουσικός κάποιος για να μπορεί να ακούει, ούτε χρειάζεται να έχει γνώσεις ανώτερων θεωρητικών για να μπορεί να νιώθει την αρμονία. Η μουσική έχει ψυχή- την δική μας, έχει αισθήματα-αυτά που της εμπιστευόμαστε εμείς. Και αυτό είναι κάτι που δεν χρειάζεται να διδαχτεί...

(1) Blood AJ and Zatorre RJ (2001) Intensely pleasurable responses to music correlate with activity in brain regions implicated in reward and emotion. PNAS 98(20):11818–11823
(2) Fukui, H.(2001).Music and testosterone. A new hypothesis for the origin and function of music. In Robert J.Zatorre,(Eds.),Annals of the New York Academy of Sciences.Vol.930,448-451.
(3) Hawkins, Sir J. A. General history of the science and practice of music (Vol.1). London: Dover, 1963. (Originally published, 1853.)

To be or not to be?

Μια επέτειος γενεθλίων (ειδικά όταν πια τα κεράκια αρχίζουν να γίνονται τόσα, που προτιμάς να μην τα βάλεις σε μια τούρτα συνηθισμένων διαστάσεων, για να μην την κάνεις κοφίνι χιλιοτρύπητο) φέρνει ανάκατα συναισθήματα και σκέψεις. Πας, λοιπόν, βρίσκεις έναν καθρέπτη, στέκεσαι απέναντι, και προσπαθείς να εκμαιεύσεις, από το είδωλο που βλέπεις, μια πιθανή απάντηση στο ερώτημα που τόσο καιρό βασανίζει τον Σαιξπηρικό ήρωα: « Να ζει κανείς ή να μη ζει;».

Και μη μου πείτε ότι δεν σας έτυχε ποτέ να αναρωτηθείτε πιο είναι το νόημα της ζωής;

Η μάλλον: υπάρχει άραγε ο προορισμός ή είναι η πορεία ο αυτοσκοπός;

Οι οπαδοί του big bang ισχυρίζονται ότι η προέλευση της ζωής ήταν ένα τυχαίο γεγονός, και τα τυχαία συμβάντα εξ ορισμού δεν έχουν λόγο ύπαρξης. Επομένως είναι άτοπο να αναζητούμε κάποιο απώτερο νόημα στην ζωή μας, πέρα από την ίδια την ζωή. Οι Δαρβινιστές, από την άλλη, υποστηρίζουν ότι, παρ’ ότι η γένεση του πρώτου κυττάρου ήταν αποτέλεσμα μιας σειράς τυχαίων γεγονότων, η ουσία της ζωής είναι η διαιώνιση του γονιδίου, δια μέσου μιας συνεχόμενης πορείας προσαρμογής στις μεταβαλλόμενες συνθήκες του περιβάλλοντος, διαδικασία που το ονομάζουν εξέλιξηΩραία, μέχρι εδώ και οι δύο απόψεις φαίνονται απόλυτα επαρκείς για να δικαιολογήσουν την εξάπλωση και την διαιώνιση των ειδών του φυτικού και ζωικού βασιλείου.

Ο άνθρωπος όμως, όπως ισχυρίζονται τουλάχιστον οι θρησκείες, δεν είναι απλά ένα ζώο. Έχει και πνευματικότητα! (Τώρα τι μπορεί αυτό να σημαίνει, είναι αλλού παπά ευαγγέλιο...). Εκεί λοιπόν είναι που αρχίζουν να περιπλέκονται τα πράγματα. Και αρχίζουμε να σκαλίζουμε στις σκοτεινές γωνίες του είναι μας, για να βρούμε τι είναι αυτό που θα μπορούσε να μας δώσει ένα λόγο ύπαρξης, πέρα από το συμβατικό μαμ κακά κοκό και νάνι.

Ψάχνοντας, προς μεγάλη μου έκπληξη διαπίστωσα ότι δεν υπάρχει απάντηση. Ή τουλάχιστον δεν έχει διατυπωθεί ΜΙΑ απάντηση. Ο καθένας φαίνεται να προτιμάει τη δικιά του εκδοχή, η οποία μεταβάλλεται ανάλογα με το τι καπνό φουμάρει στην εκάστοτε χρονική στιγμή που καλείται να απαντήσει. Δηλαδή, για έναν πεντάχρονο άνθρωπο η ουσία της ζωής είναι να εκτονώσει την ενεργητικότητα του, κάνοντας σούζες με εκείνο το ωραίο ποδήλατο που είχε δει στην βιτρίνα της γειτονιάς. Ο ίδιος άνθρωπος ως έφηβος ονειρεύεται τρελά φοιτητικά πάρτι ενώ ως ενήλικάς πασχίζει να πείσει τον περίγυρό του για την σοβαρότητα και την επαγγελματική του αξία. Χωρίς να θέλω να φανώ βλάσφημη, αλλά αν ο άνθρωπος έχει δημιουργηθεί καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση του θεού, αναρωτιέμαι τι σκεφτόταν ο Θεός όταν δημιουργούσε τους ανθρώπους.

Ο ίδιος Σαιξπηρ που εμπνεύστηκε τον απαισιόδοξο Αμλετ, είχε περιγράψει πολύ παραστατικά τα διαδοχικά στάδια της ανθρώπινης ζωής με τις κυρίαρχες, για την εκάστοτε στιγμή, ανησυχίες:

One man in his time plays many parts, his acts being seven ages.
At first the infant, mewling and puking in the nurse's arms.

And then the whining school-boy, with his satchel, and shining morning face,
creeping like snail unwillingly to school.

And then the lover, sighing like furnace, with a woeful ballad made to his mistress' eyebrow.

Then a soldier, full of strange oaths, and bearded like the pard, jealous in honour, sudden and quick in quarrel, seeking the bubble reputation even in the cannon's mouth.

And then the justice, in fair round belly with food capon lin'd, with eyes severe, and beard of formal cut, full of wise says and modern instances; And so he plays his part.

The sixth age shifts into the lean and slipper'd pantaloon with spectacles on nose and pouch on side, is youthful hose well sav'd a world too wide for his shrunk shank; and his big manly voice, turning again toward childish treble, pipes and whistles in his sound.

Last scene of al, the ends his strange eventful history, is second childishness and mere oblivion sans teeth, sans eyes, sans everything...

Το ρεζουμέ αυτού: κάνουμε έναν κύκλο για να καταλήξουμε εκεί που ξεκινήσαμε, προσθέτοντας απλά λίγη ακόμα ενέργεια στην ήδη ξεχειλίζουσα εντροπία του σύμπαντος. «Ματαιότης Ματαιοτήτων τα πάντα Ματαιότης..»

Ζονγκ! Αυτό ονομάζεται αρνητική σκέψη, όπως μας πληροφορούν οι ψυχολόγοι, και δεν βοηθάει στην αυτοπραγμάτωση και την υπέρβαση του εαυτού, που θα μπορούσε να δώσει νόημα στη ζωή μας. Μάλιστα, ο Viktor Frankl διατυπώνει μια ενδιαφέρουσα άποψη, που λέει πως βιώνεις το νόημα της ζωής, ανταποκρινόμενος στις απαιτήσεις των εκάστοτε καταστάσεων, ανακαλύπτοντας και αφιερώνοντας τον εαυτό σου στον δικό σου μοναδικό σκοπό, και επιτρέποντας στον εαυτό σου να βιώνει και να εμπιστεύεται ένα απώτερο νόημα, που μπορεί να περιέχει ή να μην περιέχει τον όρο «Θεός». Μια σχηματική παράσταση του τι θα μπορούσε να ονομαστεί «αυτοπραγμάτωση» μοιάζει κάπως έτσι: (όπου στοχεύουμε στο άσπρο τριγωνάκι στο κέντρο)

Αυτό με τη σειρά του μου θύμισε μια άλλη τοποθέτηση (που μου διαφεύγει ο εμπνευστής της) που λέει πως υπάρχουν τρείς κατηγορίες ανθρώπων (αν μπορεί κανείς να βάλει τους ανθρώπους σε κατηγορίες): οι απλοί άνθρωποι, που ζούνε την ζωή όπως τους έρχεται, οι έξυπνοι άνθρωποι, που ακολουθούν στη ζωή τους μια κατευθυντήρια γραμμή που την ονομάζουν μοίρα, και οι έξυπνοι και μορφωμένοι άνθρωποι, που φτιάχνουν μόνοι τους τη μοίρα τους. Το μόνο που μας μένει να αποφασίσουμε είναι σε ποια κατηγορία θέλουμε να ανήκουμε... Νομίζω ότι επιτέλους αρχίζω να καταλαβαίνω τι σημαίνει: «μακάριοι οι πτωχοί τω πνεύματι, ότι αυτών εστιν η βασιλεία των ουρανών..», και σχεδόν ζηλεύω τους "πτωχούς τω πνεύματι". Όχι πως έλπιζα ποτέ να κατοικίσω στα ουράνια, αλλά δεν θα με χάλαγε να έχω ένα σπίτι με θέα από ψηλά, που να την χαζεύω χωρίς να σκέφτομαι το «γιατί» των πραγμάτων!

«Κάθε παραμύθι έχει μια δόση αλήθειας» , λέει μια παροιμία. Μήπως επειδή κάθε δικιά μας αλήθεια έχει μια δόση παραμυθιού, για να μπορούμε να ελπίζουμε σε ένα καλό τέλος, όπως έχουν όλα τα καθώς πρέπει παραμύθια; Μήπως τελικά αυτό είναι η ουσία της ζωής, το να ζήσεις το δικό σου παραμύθι, προσδοκώντας πως όλα θα γίνουν όπως πρέπει και τελικά «θα ζήσουν αυτοί καλά και εμείς καλύτερα»;

Οι έρωτες, καρδιά μου, δεν πεθαίνουν μα κοιμούνται

για να μπορούν κρυφά να κοροϊδεύουν τον καιρό...

Στις ατέλειωτες ώρες, στις παραλίες με τα καταγάλανα νερά, βρέθηκα να ξεφυλλίζω το βιβλίο της Μάρως Βαβουνάκη «Το φάντασμα της αξόδευτης αγάπης». Συνέπεσε (τυχαία άραγε;) με μια γενικότερη διάθεση που με διακατέχει τους τελευταίους μήνες, της αναπόλησης παλιών και περασμένων, στιγμών και ανθρώπων που περάσανε από την ζωή μου, και που συνεχίζουν ή όχι να με επηρεάζουν με την παρουσία τους στις σκέψεις μου.

Ο έρωτας πάντα είχε κυρίαρχο ρόλο στη ζωή μου. Δεν θα μπορούσα να σκεφτώ καλύτερη περιγραφή του πως αντιλαμβάνομαι την έννοια του έρωτα, από αυτήν που βρήκα στις σελίδες του βιβλίου: «Να θες να ζήσεις σε βαθμό θανάτου με τον αγαπημένο. Να θες να διαλυθείς μέσα στη δική του σάρκα και να αφανιστείς μέσα στο δικό του αίμα, για να υπάρξεις περισσότερο.» Είναι αυτό το συναίσθημα που «σε μεταβάλλει σε σπόρο που από μόνος του ποθεί να ζήσει πεθαίνοντας, βυθιζόμενος στο χώμα του άλλου». Υπό αυτήν την έννοια δεν μπορεί παρά να είναι μοναδικός. Δεν χωράει αντικαταστάτες και υποκατάστατα. Και φυσικά ούτε διακανονισμούς και ρόλους.

«Είναι, και αυτό είναι αρκετό.
Και ονειρεύεται πολύ...»

Και όταν ένας έρωτας πεθάνει «πονάει, γιατί δεν πονάει μόνο για εκείνο που συνέβη, αλλά κυρίως, για εκείνο που παραλίγο να συμβεί.». Και όμως ακόμα και τότε δεν θέλεις να συμβιβαστείς με κάτι λιγότερο από αυτό που είχες νιώσει. Η σκέψη και μόνο του συμβιβασμού σε κάνει να αισθάνεσαι σαν να το μαγαρίζεις. Προτιμάς να πονάς παρά να αναπολείς αυτά που θα ήθελες να αισθανθείς και δεν νιώθεις πλέον...

«Που πάει ο έρωτας όταν πεθάνει,
σε ποιο αστέρι, σε ποιον ουρανό;»

Τι είναι αυτό που χάνεται άραγε; Είναι η εμπιστοσύνη; Ή είναι τα κοινά όνειρα, που παύουν να είναι κοινά; Ή είναι απλά η συσσωρευμένη απογοήτευση, από τα πράγματα που χρόνια περίμενες, και που ποτέ δεν γεύτηκες γιατί απλά απευθυνόταν στο «φάντασμα» του άλλου, τον ιδανικό άλλο, και όχι το υπαρκτό πρόσωπο που ήταν δίπλα σου;

Η απομυθοποίηση ίσως είναι αυτή που τσούζει περισσότερο, μαζί με την συνειδητοποίηση ότι αυτός που θεωρούσες ως «το άλλο σου μισό» ουδέποτε κατάφερε να δει την πραγματική σου υπόσταση... Είναι αυτό που ξέρεις, και αυτό που νομίζει ο άλλος ότι δεν ξέρεις, που μετατρέπουν το ροζ συννεφάκι σε μουντό και γκρίζο νέφος, το οποίο κάθεται σαν μουντζούρα πάνω στα καλογυαλισμένα μπιμπελό των ονειρικών σου «θέλω».

Και τότε είναι που λες:

«Πιο καλή η μοναξιά,
από σένα που δεν φτάνω,
μια σε βρίσκω μια σε χάνω....»

Και η Μ. Βαμβουνάκη συμπληρώνει: «Η μοναξιά είναι το ορυχείο της δύναμης και της αυτογνωσίας. Μια μοναξιά , όμως, που δεν αποτελεί καταφύγιο δειλίας. Η επιλεγμένη μοναχικότητα, όχι η εξαναγκαστική. Ένας ελεύθερα μόνος άνθρωπος μπορεί να καταλάβει τον άλλο. Γιατί δεν τον φοβάται, δεν εξαρτάται από αυτόν, δεν τον χρησιμοποιεί, δεν τον απομυζά για να πάρει ζωτικούς χυμούς.»

Για χρόνια φοβόμουνα την μοναξιά. Μέχρι που συνειδητοποίησα ότι το να φοβάσαι την μοναξιά είναι σαν να φοβάσαι τον εαυτό σου. Και έπειτα, πώς να βρεις το άλλο σου μισό όταν αποφεύγεις να αντιμετωπίσεις το δικό σου μισό; Και τότε είναι που την αγάπησα. Έγινε η καλύτερή μου φίλη, και το καταφύγιό μου όποτε έχω ανάγκη να ανασυνταχθώ και να ξανασχεδιάσω των χάρτη της ζωής μου.

Μπορεί ένας έρωτας να αναζωπυρωθεί; Να αναγεννηθεί από τις στάχτες του; Και αμέσως δημιουργείται ο αντίλογος: είναι άραγε έρωτας αυτό ή η ανάγκη για παρουσία ενός «άλλου», ενός οποιουδήποτε άλλου που απλά θα γεμίσει το κενό μιας ζωής χωρίς όνειρα και στόχους;

Πεθαίνει ο έρωτας άραγε ή κοιμάται; Και αν απλά κοιμάται, πόσο «ελαφρύς» μπορεί να είναι ο ύπνος του;

Οι λεπτομέρειες που γοητεύουν...

Η παραμονή στα Κύθηρα επιφυλάσσει καθημερινές μικρές γαργαλιστικές εκπλήξεις...

Και επειδή μια καλή μέρα απ’ το πρωί φαίνεται ( και όταν λέμε πρωί εννοούμε πολύ πρωί) ξεκινώντας με μια ανατολή σαν αυτήν δεν μπορεί παρά να είναι...καυτή!
Ιδανική απόδραση το νερό, αλλά όχι της θάλασσας αυτήν την φορά. Τρεχούμενο νεράκι, λιγοστό είν’ η αλήθεια αυτήν την εποχή, αρκετό όμως για να θρέψει παχιά σκιά και ζουμερό πράσινο:

Σε μερικές γωνιές οι φτέρες θυμίζουν τροπικό δάσος:

Αυτό το μονοπάτι στις πηγές του Αμηρ Αλή μου έφερε στο νου σκηνικό από τον Άρχοντα των Δακτυλιδιών, με τον τρόπο που το φως εναλλάσσεται με τις σκιές και το ζωντανό πράσινο με το εύθραστο ξερό των κλαδιών. Πλατάνια, νερό και βραχάκια, που σχηματίζουν φυσικό μονοπάτι στου νερού το πέρασμα. Θα μπορούσε να είναι γωνιά του Πηλίου ή της Σαμοθράκης. Περίεργο το πώς μοιάζουν κάποιοι τόποι μεταξύ τους. Ή μήπως είναι απλά η ιδέα μου;

Οι μόνιμοι κάτοικοι της περιοχής δείχνουν ενοχλημένοι από τους υπερβολικά πολλούς για τα λημέρια τους επισκέπτες και φτερουγίζουν ανήσυχα. Ακόμα και τις ελάχιστες στιγμές που ακινητοποιούνται είναι έτοιμα με το παραμικρό θρόισμα να απογειωθούν. Ένας κάβουρας, προς μεγάλη μου έκπληξη (αλήθεια, υπάρχουν κάβουρες του γλυκού νερού;! ) έσκασε μύτη για να λιαστεί σε ένα ξέφωτο. Μόλις όμως αντιλήφθηκε ότι δεν ήταν μόνος, έγινε μπουχός, αρνούμενος επιδεικτικά να ποζάρει στο φακό.

Το μάτι σταματάει σε κάτι ασυνήθιστο: η μοναδική πινελιά κόκκινου μέσα σ’αυτό το βασίλειο του πράσινου δεν θα μπορούσε να περάσει απαρατήρητη:

Ο ήλιος έχει ξεκινήσει την καθοδική του πορεία. Οι σκιές αυξήθηκαν, και συννεφάκια έκαναν την εμφάνιση τους στον, μέχρι εκείνη την ώρα, καταγάλανο ουρανό. Το ηλιοβασίλεμα από την μονή της Αγίας Ελέσσας είναι από τα καλύτερα του νησιού, λένε. Ως φανατική οπαδός των ηλιοβασιλεμάτων δεν θα μπορούσα να αντισταθώ στον πειρασμό! Μου τη χάλασαν τα συννεφάκια, αλλά .... τελικά και αυτά έχουν την γοητεία τους, δεν συμφωνείτε;

Εντυπώσεις, χρώματα, μουσικές και αρώματα

Το καράβι από τον Πειραιά φτάνει στα λιμάνι των Κυθήρων μαύρα μεσάνυχτα (στην κυριολεξία!). Αυτό που σου μένει σαν πρώτη εντύπωση είναι μια άχαρη προκυμαία με ένα άχρωμο έως και κακόγουστο τετράγωνο κτίριο στη μέση. Και μετά ο δρόμος με τις ατέλειωτες στροφές που σου φαίνεται πως δεν φτάνει πουθενά. Και σκέφτεσαι : «Αυτά είναι τα Κύθηρα;!» .
Αν το επόμενο πρωί ακολουθήσετε τον ίδιο δρόμο προς αντίθετη κατεύθυνση θα καταλήξετε σ’ αυτό:


Προσωπικά βλέποντάς το δεν μπόρεσα να συγκρατήσω το αυθόρμητο επιφώνημα: «Ουάου!!» . Ο τοπικός ραδιοσταθμός βάζει συχνά μια διαφήμιση: «Αν ονειρεύεστε άσπρες παραλίες με πράσινα νερά και κοκοφοίνικες τότε...ήρθατε σε λάθος νησί!». Ακούγοντάς την για πρώτη φορά γέλασα θεωρώντας την μάλλον πετυχημένη. Αντικρίζοντας την θέα όμως σκέφτηκα ότι οι ντόπιοι απλά δεν ξέρουν να διαφημίζουν τον τόπο τους.


Πάντα μου άρεσαν οι μικρές πολιτείες όπου οι «δρόμοι» είναι ουσιαστικά σοκάκια, τόσο στενά που μόνο ένας πεζός, και μάλιστα όχι τεραστίων διαστάσεων, μπορεί να περάσει. Κάτι σαν αυτό δηλαδή:















Αυτός είναι ο δεύτερος κεντρικότερος δρόμος της Χώρας των Κυθήρων, που όταν την αντικρίζεις από το Κάστρο φαίνεται κάπως έτσι:

Η Χώρα ακολουθεί τον γενικό κανόνα του νησιού. Θα πρέπει να ψάξεις για να δεις την ομορφιά της. Τι εννοώ;

Παράδειγμα: η οδός Μέσα Βούργου :

ή η οδός Αγίας Βαρβάρας:

Ο περισσότερος κόσμος προτιμάει να μένει στην μεγάλη εικόνα και αφήνει τις λεπτομέρειες. Οι λεπτομέρειες όμως έχουν και αυτές την δικιά τους γοητεία. Όπως για παράδειγμα αυτή η πινακίδα:















Ή αυτό το «παράθυρο στον κόσμο» ενός παλιού οχυρού στον Αβλέμονα, μοναδικό άνοιγμα που συνδέει τα φαντάσματα των πολεμιστών, που χειρίζονταν τα σκουριασμένα και νεκρά πια κανόνια του οχυρού, με την διαρκώς μεταβαλλόμενη εικόνα του ζωντανού κόσμου.

Κάθε τόπος έχει τα χρώματά του, τα αρώματά του και τους ήχους του. Εδώ, από το ξημέρωμα μέχρι αργά το βράδυ οι μεγάλοι σολίστ είναι τα τζιτζίκια. Αυτό που ακούγεται θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κονσέρτο για χορωδία τζιτζικιών και παφλασμό κυμάτων, με χαλαρή υπόκρουση από θρόισμα φύλλων. Και ακούγεται στερεοφωνικά, οπουδήποτε και αν βρίσκεστε απλά με εναλλασσόμενη ένταση. Αν προσθέσετε σ’ αυτό μια διάχυτη μυρωδιά από ρίγανη, θυμάρι και δεντρολίβανο μέσα σε μια διακριτική χροιά από νοτισμένη θαλάσσια αύρα, έχετε την πλήρη εικόνα των αισθησιακών προκλήσεων του νησιού.

Δεν σας κρύβω ότι η αγαπημένη μου ασχολία αυτές τις μέρες είναι να αράζω σε μια ιδιωτική σκιά βράχου, σαν αυτήν αριστερά, και να συγκεντρώνομαι στους ήχους και τις μυρωδιές, μέχρι που το μυαλό να αδειάσει από τις σκέψεις, και το μόνο που μένει να κυριαρχεί, είναι το γαλάζιο του ουρανού.... Μπορεί κανείς να βρει καλύτερο ορισμό για τον όρο «διακοπές»;

Τα δικά μου Κύθηρα...

«…τα Κύθηρα φαίνεται ότι έμοιασαν, στα καπρίτσια τουλάχιστον, στην προστάτιδα τους την Αφροδίτη και δεν πρόκειται να σας αφήσουν να πλησιάσετε αν δεν το αποφασίσουν τα ίδια…» όπως αναφέρει η συγγραφέας του τουριστικού οδηγού για τα Κύθηρα. Υπό αυτό το πρίσμα θα πρέπει πιθανών να κάνω ευχαριστήρια θυσία στην θεά Αφροδίτη που με αξίωσε να επισκεφτώ τη γενέτειρα της. Και μάλιστα όχι απλά να επισκεφτώ αλλά να …λιμνάσω για ολόκληρο μήνα. Αναρωτιέμαι σε τί οφείλω την χάρη. Μήπως ένιωσε τύψεις που με ταλαιπώρησε τα προηγούμενα 25 χρόνια της ζωής μου; Ή απλά είναι ένα διάλειμμα για να με ταλαιπωρήσει για τα επόμενα 50;
Πολλοί πιστεύουν ότι οι ταξιδιωτικές εντυπώσεις είναι υπόθεση καθαρά προσωπική. Η ματιά του ταξιδιώτη βλέπει αυτό που το μυαλό του είναι διατεθειμένο να δει. Όπως όλα τα πράγματα άλλωστε που αντιλαμβανόμαστε με τις αισθήσεις μας. Άρα ο καλύτερος τουριστικός οδηγός είναι το δικό μας ένστικτο και ένας λεπτομερής οδικός χάρτης, απλά για να βρίσκουμε το δρόμο της επιστροφής.
Το τέλος της πρώτης εβδομάδας στο νησί μου πρόσθεσε μερικές πολύ ενδιαφέρουσες εμπειρίες. Κατ’ αρχήν μια νέα αντίληψη για την ασφαλή οδήγηση. Εχετε οδηγήσει σε πίστα του καρτ με το κανονικό σας αυτοκίνητο; Αν όχι, σας πληροφορώ ότι η εμπειρία είναι άκρως απολαυστική, μετά τα πρώτα 100 χιλιόμετρα! Βέβαια, το γλυκό χαλάει αν τύχει και βρεθείτε πίσω από κάποιον που μόλις ξεκίνησε να διανύσει τα πρώτα του 100 χιλιόμετρα, και γίνεται μέχρι και πικρόξινο, όταν βρεθείτε σε μη ασφαλτοστρωμένο δρόμο (όπου έχετε την ευκαιρία να διπλοχτυπήσετε τον πρωινό σας φραπέ ή να μετατρέψετε το γάλα σας σε μιλκ-σεικ απ’ ευθείας στην κοιλότητα του στομάχου σας).
Παραλίγο να ξεχάσω να αναφέρω την γραφικότητα της «Μυρτιδιώτισσας», το πλοίο της γραμμής ντε, που δεν πρέπει να το χάσουμε, γιατί κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το πότε θα έχει επόμενο δρομολόγιο. Όχι, δεν πρόκειται για δικό μου σαρκασμό, αλλά για πληροφορία που δίνεται στον εν λόγω τουριστικό οδηγό. Α, και που είσαστε; «..καλό είναι να μην προγραμματίσετε δουλειές δύο μέρες πριν και δύο μέρες μετά το ταξίδι σας» γιατί τα απρόβλεπτα είναι ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Πάλι πληροφορία του τουριστικού οδηγού. (Νομίζω πιο ακριβή οδηγό για τα Κύθηρα δύσκολα θα βρείτε! ) Ίσως γι’ αυτό οι μόνιμοι κάτοικοι του νησιού έχουν την δικιά τους κοσμοθεωρία , που περιγράφετε με μία λέξη: «Χ α λ α ρ ά α α !!!» . Λοιπόν, η γραφικότητα του πλοίου δεν περιορίζεται στην συχνότητα και την συνέπεια των δρομολογίων του, ούτε καν στην ταχύτητα κίνησης του. Μπορείτε να το διαπιστώσετε και μόνοι σας. Ναι, δεν γελιέστε! Πρόκειται για τις σωσίβιες λέμβους. Δεν ξέρω βέβαια αν ο χρωματισμός βοηθάει στην πλευστότητα και για να είμαι ειλικρινής δεν θα ήθελα να βρεθώ στην θέση να το δοκιμάσω. Όμως σίγουρα δεν περνάει απαρατήρητος!
Ένταξη, σοβαρεύω. Το δικό μου ταξιδιωτικό μάτι είναι επιρρεπές να επικεντρώνεται σε χρώματα. Και έχει μπόλικα. Είναι μεταξύ Αιγαίου και Ιονίου και θυμίζει κάτι από Κυκλάδες-άσπρα σπίτια με μπλέ παντζουράκια, μέσα σε φόντο, χαρακτηριστικό για νησί του Ιονίου, με πλούσιες αποχρώσεις πράσινου.

Σήμα κατατεθέν; Οι μπουκαμβίλιες! Τις συναντάς ουσιαστικά παντού: σε χαλάσματα, σε παραθαλάσσια τοιχάκια αλλά και ως φυσικό διακοσμητικό των λευκών τοίχων των σπιτιών.

Όμως το νερό που περιβάλλει αυτό το κομματάκι ξηράς είναι άλλη μια μεγάλη ιστορία. Με δικό του χρώμα. Και δικούς του κατοίκους. Οι βράχοι και ο βυθός σφύζουν από ζωή. Καβούρια, καβουράκια, ψάρια, ψαράκια.

Μέχρι και η φίλτατη, γνώριμη πλέον aplysia fasciate έκανε την εμφάνιση της σε ένα βαθούλωμα βράχου στο γραφικό λιμανάκι του Αβλέμονα.

Οι κάτοικοι πιστεύουν ότι το νησί τους διαθέτει μια ξεχωριστή ενέργεια, που τυλίγει με το σύννεφο του παραμυθιού τον τόπο τους, προσελκύοντας και πυροδοτώντας τη ζωή όποια μορφή και αν αυτή μπορεί να πάρει. Και η ζωή είναι απόρροια του έρωτα . «Κεύθω» σημαίνει κρύβω στην κοιλιά μου (τον έρωτα ή τη ζωή) και κατά μία άποψη αποτελεί την ρίζα της ονομασίας των Κυθήρων. Προσωπικά δεν μπορώ να εκφέρω άποψη ... Ίσως η δικιά μου ενέργεια είναι ακόμα σε υπερβολικά υψηλά επίπεδα για να νιώσω την ενέργεια που με περιβάλλει... Αλλά νομίζω είναι νωρίς για να βγάλω τους Κυθαριώτες ψεύτες . Καλή εβδομάδα να έχουμε και... τα ξαναλέμε!

Μικρή εξομολόγηση σε έναν ιδανικό φίλο

«Ο άνθρωπος την χρειάζεται την εξομολόγηση», όπως λέει η Βαμβουνάκη. Περισσότερο για να ακούσει ο ίδιος τις σκέψεις του, να τις μοντάρει, για να ταιριάζουν τελικά στο καλούπι του είναι του.

Για χρόνια με κατατρέχει ένα όνειρο. Γεννήθηκε πριν πολύ καιρό, τότε που καθόμουνα δίπλα στην αδερφή μου, σ’ έναν παλιό καναπέ στο σπίτι των παιδικών μου χρόνων, και κρεμόμουν από τα χείλη της, ακούγοντας το ένα παραμύθι πίσω από το άλλο.

Με την πάροδο του χρόνου, το όνειρο άλλαξε πολλές φορές μορφή, διατηρώντας πεισματικά τον βασικό του σκελετό, που μπορεί να περιγραφεί από δυο λέξεις, Ευτυχία και Πληρότητα, μέσα σε ένα background από άπλετο φως.

Αναρωτήθηκα πολλές φορές για το βαθύτερο περιεχόμενο που μπορεί να έχουν αυτές οι δύο λέξεις. Σαν εικόνες σε ένα παιδικό καλειδοσκόπιο, άλλαζαν χρώμα και σχήμα στην πορεία της ζωής μου. Όμως πάντα υπήρχε η σκιά ενός σημαντικού κάποιου, που πρόσθετε το θεμέλιο λιθαράκι , γύρω από το οποίο περιστρέφονταν όλα τα άλλα. Και άνοιγε, η καρδιά, και φύραινε, για να χωρέσει τον αγαπημένο, και μετά κίναγε για αλλού ο αγαπημένος, και η καρδιά έμενε να κρέμεται σαν απομεινάρια από σκασμένο μπαλόνι.

«Δεν αλλάζουν οι άνθρωποι,» συνήθιζαν να μου λένε όλοι γύρω μου. Κάπου βαθειά μέσα μου κράταγα τις επιφυλάξεις μου. Εγώ άλλαζα , άρα πρέπει να αλλάζουν και οι άλλοι. Το θέμα είναι προς πια κατεύθυνση. Την βολική ή την άλλη;

Δεν θα πάψω ποτέ να πιστεύω ότι δεν μπορεί κανείς να θέτει όρους και να ζητάει συγκεκριμένους ρόλους. Αυτά διαμορφώνονται στην πορεία. Εκτός και αν δεν υπάρχει ουσιαστικό ενδιαφέρον για το άτομο ως άτομο, αλλά μόνο για τους ρόλους και τη σωστή τήρηση των όρων. Όμως τι σχέση μπορεί να έχει αυτό με την Ευτυχία και την Πληρότητα;

Και έπειτα είναι και η Συνέπεια. Δεν μιλάω για την εκτέλεση των όποιων καθηκόντων μας προς τους άλλους. Αλλά την πραγματοποίηση των υποσχέσεων στον ίδιο μας τον εαυτό. Πως είναι δυνατόν να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη των άλλων, όταν, ενώ διατυμπανίζουμε την ανάγκη να κάνουμε κάποια πράγματα, δεν καταβάλουμε καμία προσπάθεια για να τα πετύχουμε;

Δεν μ’ ενδιαφέρει πια να παίζω κρυφτό με τα ίδια μου τα αισθήματα. Ούτε μ’ ενδιαφέρει να ψάχνω στις τσέπες ενός κρεμασμένου σακακιού, για ξεχασμένα σημειώματα, που μπορεί κάτι να μου πούνε για τις πραγματικές σκέψεις και προθέσεις του ιδιοκτήτη του. Όποιος διαλέγει να μην είναι ειλικρινής, απλά αποφασίζει ότι δεν μπορεί να έχει καμία σχέση μαζί μου.

Δεν είναι τόσο τραγική τελικά η μοναξιά. Πιο τραγική βρίσκω την εκδοχή, μια ζωή να προσπαθείς να απλώσεις τα πόδια σου, όντας σε ένα κοφίνι που σε χωράει μόνο διπλωμένο.

Άρωμα καλοκαιριού...

Το καλοκαίρι μπήκε πια για τα καλά εντός των πυλών. Το θερμόμετρο χτυπάει κόκκινο και οι κάτοικοι του μεγάλου χωριού, σαν κυνηγημένα τρωκτικά ψάχνουν να βρουν δροσερό μέρος να βάλουν το κεφάλι τους. Και καθ’ ότι η υπό την άμμο επιφάνεια μόνο δροσερή δεν μπορεί να θεωρηθεί, απλώνουν τις ατέλειωτες (προς όλες τις διευθύνσεις) κορμάρες τους πάνω από αυτήν, με το κεφάλι να βουτάει που και που στο 0.1 τετραγωνικό νερού (θαλασσινού κατά προτίμηση, αλλά αν δεν βρεθεί και αυτό της βρύσης καλό είναι) που αναλογεί στον καθένα τους.

Οι ψηλές θερμοκρασίες της ατμόσφαιρας δεν ευνοούν την εγρήγορση, λένε οι επιστήμονες. Νομίζω ότι είναι πάρα πολύ βολική δικαιολογία για μας τους έλληνες, ώστε να ισχυριστούμε πως, όχι, δεν είμαστε τεμπέληδες, έχουμε απλά θερμό κλίμα. Γι’ αυτό και μπορούμε να κοιμόμαστε λίγο παραπάνω, να παίρνουμε καμιά άδεια παραπάνω από τη σημαία, και φυσικά, να φιλοσοφούμε στο ενδιάμεσο, εκμεταλλευόμενοι το ράθυμο κλίμα του καλοκαιριού. (Περίεργο πράγμα η φιλοσοφία, βρε παιδί μου. Ακόμα δεν έχω αποφασίσει αν είναι καλό ή κακό. «Αργία μήτηρ πάσης κακίας» λέγανε οι αρχαίοι, όμως οι φιλόσοφοί τους δεν είχαν καμία άλλη απασχόληση πέρα του φιλοσοφείν. )

Μέσα σ’ αυτό το κλίμα τσιμεντένιου καζανιού που βράζει, και της αποσύνθεσης που ακολουθεί αναπόφευκτα κάθε περίοδο σπιναρίσματος, σκεφτόμουν την ουσία του καλοκαιριού. Στη φύση, η εποχή αυτή του χρόνου ταυτίζεται με την ολοκλήρωση, το θέρισμα, την συγκομιδή των καρπών. Μία τελεία δηλαδή, σε μια ακόμα εκφρασμένη πρόταση. Μετά ακολουθεί κενό και ξεκινάει μια καινούρια. Νομίζω ότι πολύ λαθεμένα γιορτάζουμε την πρωτοχρονιά στις 1 Ιανουαρίου αντί για τις 1 Σεπτεμβρίου, όπου θα είχε πράγματι κάποιο νόημα η αναγγελία ενός νέου ξεκινήματος.

Φαντάζεστε έναν χρόνο χωρίς καλοκαίρια; Από την άνοιξη να πηγαίναμε κατ’ ευθείαν στο φθινόπωρο. Η σκέψη μου φέρνει στο μυαλό έναν δίσκο βινυλίου σε ένα παλιωμένο πικ-απ, όπου η βελόνα πηδάει πάντα στο ίδιο σημείο, με αποτέλεσμα να μην μπορείς να ακούσεις ποτέ ολοκληρωμένη τη φράση του τραγουδιού. Οι Σουηδοί το εκφράζουν πιο ρομαντικά: «A life without love is like a year without summer.»
Τα πάντα φαντάζουν εύκολα το καλοκαίρι. Ακόμα και οι χειρότερες αναμνήσεις είναι πλημμυρισμένες με φώς και με το πέρασμα του χρόνου χάνουν τελείως την μουντή χροιά τους, μένοντας απλώς σκουρόχρωμοι λεκέδες άνευ σημασίας στον καμβά της ζωής μας.

Summertime,
And the livin' is easy
Fish are jumpin'
And the cotton is high

Κάθε καλοκαίρι είναι ευκαιρία να ονειρευτούμε τα ταξίδια που δεν κάναμε ακόμα, και που μπορεί να περιμένουν να μας κάνουν «τσα» στην επόμενη γωνιά του τετραγώνου. Μ’ αρέσουν οι εκπλήξεις. Αρκεί να μην σου κόβεται η χολή!

Όμως αυτό που προέχει είναι η ενέργεια. (Τα πάντα για την ενέργεια δεν γίνονται τελικά;) Να φορτίσουμε τις εσωτερικές μας μπαταρίες. Και μετά ο κόσμος όλος είναι στα πόδια μας! Λοιπόν, νομίζω ότι τα ενσωματωμένα φωτοβολταϊκά στοιχεία που διαθέτουμε θα τα ζήλευε και το τελειότερο πράσινο σπίτι. Στη διαχείριση αυτής της ενέργειας υστερούμε κάπως. Το που την ξοδεύουμε και με ποιον τρόπο.

Τελευταία συνειδητοποίησα πως και στη ζωή των ανθρώπων ισχύει η αρχή της αλυσιδωτής αντίδρασης. Τι εννοώ; Εννοώ ότι αν δώσεις ένα μικρό κομματάκι ενέργειας μ’ όλη σου την καρδιά σε κάτι που νιώθεις ότι το αξίζει, αυτό το κομματάκι επιστρέφει πίσω υψωμένο σε δύναμη του 10, αφού στο μεταξύ έχει ενεργοποιήσει νέες παράλληλες αλυσιδωτές αντιδράσεις. Το αποτέλεσμα όμως στην περίπτωσή μας δεν είναι ένα θερμικό μανιτάρι, αλλά ένα πέπλο, σαν αυτό που δείχνουν στις ταινίες επιστημονικής φαντασίας ότι περνάει από μια κατεστραμμένη περιοχή, και ο τόπος ξαναποκτάει ζωή.

Μαγικό πράγμα η ενέργεια! Και το καλοκαιράκι επίσης... Δεν έχει σημασία αν είσαι ο κροίσος της διπλανής έπαυλης ή το φτωχαδάκι του παραδιπλανού υπογείου. Καλή διάθεση να υπάρχει και όλα τα υπόλοιπα έρχονται!

Άσε τον παλιόκοσμο να σκούζει
σε πλαζ, εστιατόρια, πανσιόν
Εμείς με σλίπιγκ μπαγκ και με καρπούζι
θα κάνουμε το γύρο τον νησιών...

Καλό υπόλοιπο καλοκαίρι σας εύχομαι! Φορτώστε ενέργεια, και βουρ για νέες αλυσιδωτές αντιδράσεις!

Α, όχι! Κακώς σας πέρασε από το μυαλό ότι θα χαθούμε... Εδώ θα είμαστε και θα τα λέμε. Απλά, λέω να απλώσω τα φωτοβολταϊκά μου στον ήλιο και να βάλω τον υπολογιστή μου σε καραντίνα για λίγο (αν και, ως γνήσιος PC-μανής δεν νομίζω ότι θα αντέξω χωρίς τις «τζούρες» μου!)